Üz Sinirinin Parezi: Səbəbləri, Simptomları və Müalicəsi
Üz sinirinin parezi, nevroloji bir problemlə əlaqədar üz əzələlərinin bir tərəfli və ya ikitərəfli iflici kimi xarakterizə olunur. Bu vəziyyət, insanın üz ifadələrini tamamilə və ya qismən itirməsinə səbəb olur, bu da gündəlik həyatında ciddi problemlər yarada bilər. Bu məqalədə, üz sinirinin parezinin səbəbləri, simptomları, diaqnostikası və müalicə metodları haqqında ətraflı məlumat veriləcək.
Üz Sinirinin Parezi Nədir?
Üz sinirinin parezi, VII kəllə-beyin siniri (nervus facialis) zədələndikdə meydana gələn üz əzələlərinin hərəkət qabiliyyətinin azalması və ya tamamilə itməsi ilə nəticələnən bir vəziyyətdir. Bu sinir üz əzələlərini idarə edir, bu da əsas üz ifadələri, məsələn, gülmək, qaşqabaq tökmək, qaş qaldırmaq kimi hərəkətləri həyata keçirməyə imkan yaradır.
Parezi birdən-birə və ya tədricən yaranan bir vəziyyətdir. Əksər hallarda bu durum birtərəfli olur, yəni üzün bir tərəfində müşahidə olunur, lakin nadir hallarda iki tərəfi də təsirləndirə bilər.
Üz Sinirinin Parezinin Səbəbləri
Üz sinirinin parezi, çox müxtəlif səbəblərdən meydana gələ bilər. Əsas səbəbləri aşağıdakı kimidir:
1. İdiopatik Üz Sinirinin Parezi (Bell Parezi)
Bell parezi üz sinirinin parezinin ən çox rast gəlinən formasıdır və səbəbi tam aydın deyil. Əksər hallarda bu vəziyyət viral infeksiya nəticəsində yaranır. Çox zaman herpes simplex virusunun (HSV) sinirə təsir etməsi nəticəsində inkişaf edir.
2. Travmalar
Baş və ya üz nahiyəsinə gələn zərbələr, xüsusilə sinirin olduğu ərazilərdə ciddi zədələnmələrə səbəb ola bilər. Bu travmalar sinirin birbaşa zədələnməsinə və ya şişməsi ilə nəticələnə bilər, bu da sinir impulslarının ötürülməsini çətinləşdirir.
3. İnfeksiyalar
Müxtəlif infeksiyalar, məsələn, otit (orta qulaq infeksiyası), lyme xəstəliyi, və ya müxtəlif viruslar, üz sinirinin iltihabına və nəticədə parezə səbəb ola bilər.
4. Neyropatiyalar
Şəkərli diabet, yüksək qan təzyiqi kimi xroniki xəstəliklər də üz sinirinin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Bu hallarda sinirin damar tədarükü pozulur və sinir hüceyrələri kifayət qədər oksigen və qida ala bilmir.
5. Şişlər və Neoplaziyalar
Bəzi hallarda, baş və ya üz nahiyəsində yaranan şişlər də üz sinirini sıxa və ya zədələyə bilər. Bu vəziyyət ciddi olaraq müalicə tələb edir.
Üz Sinirinin Parezinin Simptomları
Üz sinirinin parezinin ən əsas simptomu, üzün bir tərəfində hərəkət qabiliyyətinin itməsidir. Bu simptomlar tədricən və ya birdən ortaya çıxa bilər və əksər hallarda aşağıdakı əlamətlərlə özünü biruzə verir:
- Üzün bir hissəsinin tam və ya qismən hərəkətsizliyi;
- Gülmək və ya qaşqabaq tökmək kimi ifadələrin çətinləşməsi;
- Gözlərin tamamilə bağlana bilməməsi və ya qırpılmasında problemlər;
- Dad alma qabiliyyətinin azalması;
- Qulaqda səslərə qarşı həssaslıq (hiperakuzis);
- Ağzın quru qalması və ya göz yaşı axıtılmaması;
- Üzün bir hissəsində ağrı və ya narahatlıq hissi.
Üz Sinirinin Parezinin Forması
Üz sinirinin parezi periferik və mərkəzi olaraq iki formada müşahidə oluna bilər. Periferik parez, sinirin üz əzələlərinə doğru keçdiyi yerdə zədələnməsi ilə bağlıdır. Mərkəzi parez isə beyindəki sinir nüvələrinin zədələnməsi nəticəsində yaranır.
- Periferik Parez: Üzün hər iki hissəsini təsir edə bilər, daha çox mimik əzələlərdə hərəkət itkisi olur. Gözlərin tam bağlanmaması və ağızın bir tərəfə sürüşməsi müşahidə edilə bilər.
- Mərkəzi Parez: Üzün aşağı hissəsində daha çox hərəkət itkisi yaranır və əksər hallarda beyin damarlarının patologiyası (məsələn, insult) nəticəsində meydana gəlir.
Diaqnoz
Üz sinirinin parezinin diaqnozu çox vaxt kliniki müayinə vasitəsilə qoyulur. Nevroloq xəstənin üz əzələlərinin hərəkətliliyini yoxlamaq üçün müxtəlif testlər həyata keçirir. Bu testlərdən bəziləri aşağıdakılardır:
1. Elektroneuromioqrafiya (ENMG)
ENMG üz sinirinin funksional vəziyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan bir metoddur. Bu metod sinir impulslarının əzələlərə çatma vaxtını və əzələ reaksiyasını ölçməyə imkan verir.
2. Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT)
Üz sinirinin mənbəsini və ya zədənin dəqiq yerini tapmaq üçün MRT istifadə oluna bilər. MRT vasitəsilə üz sinirinin ətraf toxumalara nisbətini də qiymətləndirmək mümkün olur.
3. Kompüter Tomoqrafiyası (KT)
KT, sinirin zədələnmə səbəblərini araşdırmaq üçün istifadə oluna bilən digər bir görüntüləmə metodudur. Xüsusilə sümüklərdəki problemləri və ya travmaları müəyyən etmək üçün faydalıdır.
4. Qan Təhlilləri
Qan təhlilləri vasitəsilə mümkün infeksiyalar və ya otoimmün vəziyyətlərin mövcudluğu qiymətləndirilə bilər. Lyme xəstəliyi və digər otoimmün xəstəliklərin müəyyənləşdirilməsi üçün xüsusi qan testləri aparıla bilər.
Üz Sinirinin Parezinin Müalicəsi
Üz sinirinin parezi müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və müalicə çox vaxt əsasən simptomları yəni azaltmaq, əzələ hərəkətliliyini bərpa etmək əsasında qurulur. Aşağıda üz sinirinin parezi üçün ən çox istifadə olunan müalicə metodları qeyd olunmuşdur:
1. Dərman Müalicəsi
- Kortikosteroidlər: Bu dərmanlar iltihabı ənəgələməklə üz sinirinin bərpasını təşviq edir. Kortikosteroid müalicəsi adətən ən çox şübhə olunan infeksiyalı hallarda verilir.
- Antiviral dərmanlar: Əgər Bell parezi viral infeksiya səbəbindən yaranıbsa, antiviral preparatlar təyin edilə bilər.
- B Vitaminləri: Sinir bərpasına kömək edən B1 və B6 vitaminləri (piridoksin) müalicənin vacib hissəsidir.
- Ağrıkəsicilər və İltihabəleyhinə Dərmanlar: Ağrının və şişkinliyin azalmasına kömək edən qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar (NSAİD) istifadə oluna bilər.
2. Fizioterapiya
Fizioterapiya, əzələlərin bərpasını stimullaşdırmaq və əzələ atrofiyasını qarşısını almaq üçün istifadə olunur. Bu zaman üzə aid xüsusi masaj və məşqlər həyata keçirilir ki, bu da üz əzələlərinin fəaliyyətinin bərpasına kömək edir. Fizioterapiya metodları arasında elektrik stimulasiya və termoterapiya da yer alır.
3. Akupunktur
Akupunktur qədim Çin təbabətinə əsaslanan bir metoddur və üz sinirinin bərpasını stimullaşdırmaq üçün istifadə olunur. Bu metod bəzi xəstələrdə əzələ hərəkətlərinin bərpasını sürətləndirə bilər.
4. Cərrahi Müdaxilə
Cərrahi müalicə üz sinirinin ağır zədələnmələri və ya şişlər nəticəsində təsirlənməsi hallarında tətbiq oluna bilər. Bu zaman sinirin təmiri və ya yeni bir yol ilə əzələyə bağlanması üçün əməliyyat həyata keçirilir. Sinirin tra
Ev Şəraitində Ağrıların Azaldılması və İlk Yardım
Üz sinirinin parezi olan xəstələr ev şəraitində ağrıları azaltmaq və rahatlamaq üçün bəzi tədbirlər görə bilərlər. İlk tibbi yardım tədbirləri və evdə rahatlama üsulları aşağıdakı kimidir:
1. İsti Kompreslər
Üz sinirinin zədələnmiş hissəsinə tətbiq edilən isti kompreslər qan dövranını artıraraq əzələ spazmlarını azaltmağa kömək edə bilər. Hər gün 2-3 dəfə, 10-15 dəqiqə ərzində isti kompres tətbiq etmək faydalıdır. Lakin çox isti olmamalıdır ki, dəri zədələnməsin.
2. Masaj və Üz Əzələlərini Gərginləşdirmək
Evdə üz əzələlərini rahatlamaq və əzələ tonusunu bərpa etmək üçün yüngül masaj etmək faydalı ola bilər. Masaj qan dövranını artırır və əzələ ağrısını azaldır. Həkimin göstərişi ilə bu masajı tətbiq etmək tövsiyə olunur.
3. Dincəlmə və Stressin Azaldılması
Stress üz sinirinin parezinin gedişatını pisləşdirə bilər. Stressi idarə etmək üçün dərin nəfəs alma məşqləri, meditasiya və ya yoga kimi rahatlama texnikalarından istifadə etmək tövsiyə olunur. Stressin azaldılması sinirin bərpa prosesini dəstəkləyə bilər.
4. Üz Məşqləri
Evdə sadə üz məşqləri aparmaq üz əzələlərinin bərpasını dəstəkləyə bilər. Məsələn, qaşları qaldırmaq, gülümsəmək, gözləri yumub açmaq kimi sadə hərəkətlər sinirin aktivliyini artırmağa kömək edir. Bu məşqləri hər gün bir neçə dəfə təkrarlamaq faydalıdır.
5. Süni Göz Yaşı Damlaları
Əgər göz tamamilə bağlanmırsa, gözün quruluğunu və qıcıqlanmasını azaltmaq üçün süni göz yaşı damlaları istifadə edilə bilər. Bu, gözün nəmli qalmasına və infeksiyadan qorunmasına kömək edər.
6. Sağlam Qidalanma
Sinir bərpasını dəstəkləyən qidalar, xüsusilə B vitaminləri ilə zəngin olan məhsullar (məsələn, banan, yumurta, qoz, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər) qidalanmada yer almalıdır. Omega-3 yağ turşuları ilə zəngin qidalar (balıq, çia toxumları) da sinir sağlamlığı üçün faydalıdır.
Parezlə Yaşamaq və Reabilitasiya
Üz sinirinin parezi olan insanlar çox vaxt uzun müddət davam edən reabilitasiya prosesinə ehtiyac duyurlar. Bu zaman tədricən bərpa üçün bir sıra fəaliyyətlər, məsələn, fiziki müalicə, əzələlərin stimullaşdırılması və psixoloji dəstək kömək etməlidir. Xəstəyə eyni zamanda balanslı qidalanma, stresin idarə edilməsi və üz əzələlərinə isti kompreslərin tətbiqi məsləhət görülə bilər. Müxtəlif fizioterapiya metodları, o cümlədən üz məşqləri və masajlar, əzələlərin yenidən fəaliyyətə başlamasına kömək edə bilər.
1. Psixoloji Dəstək
Üz sinirinin parezi olan xəstələrdə psixoloji problemlər, xüsusilə özgüvən itkisi və depresiya riski artır. Bu səbəbdən psixoloji dəstək və terapiya, xəstənin emosional vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir.
2. Gündəlik Məşqlər və Aktivlik
Müxtəlif üz əzələlərini işlədirən gündəlik məşqlər üz sinirinin parezi olan xəstələrin reabilitasiyasında mühüm rol oynayır. Bu məşqlər əzələlərin hərəkətini bərpa etməyə və sinir əlaqələrini gücləndirməyə kömək edir.
Parezi Qarşısını Almaq Üçün Göstərişlər
Üz sinirinin parezinin qarşısını almaq tam mümkün olmasa da, bəzi sadə tədbirlər vasitəsilə bu riski azaltmaq olar:
- Viral infeksiyaların müalicəsi: Gripp, herpes kimi viral infeksiyaları vaxtında müalicə etmək vacibdir.
- Hipotermiyadan qaçınmaq: Soyuq hava şəraitində uzun müddət qalmaqdan qaçınmaq üçün isti geyimlər geyinmək lazımdır.
- Sağlamlıq və balanslı qidalanma: Yaxşı qidalanma və stressin minimuma endirilməsi immun sistemini möhkəmləndirər. Fiziki aktivlik və sağlam həyat tərzi də üz sinirinin sağlam qalmasına kömək edə bilər.
- Qulaq və Üz Sağlamlığına Diqqət: Orta qulaq infeksiyaları kimi problemlər üz sinirinin parezinə səbəb ola biləcəyi üçün qulaq sağlamlığına xüsusi diqqət yetirmək vacibdir.
Nəticə
Üz sinirinin parezi bir çox insanı həyatını çətinləşdirə bilən ciddi bir problemdir. Lakin vaxtında qoyulan diaqnoz və tədavi metodları ilə bu problemin öhdəsindən gəlmək mümkün olur. Reabilitasiya və profilaktik tədbirlər vasitəsilə xəstələr öz üz ifadələrini və hərəkət qabiliyyətlərini geri qazana bilər. Əgər siz və ya yaxınlarınızda bu simptomlar mövcuddursa, vaxt itirmədən nevroloqa müraciət etməyiniz vacibdir.
Üz sinirinin parezi ilə bağlı daha çox məlumat əldə etmək və fərdi müalicə planı üçün ixtisaslaşmış nevroloqla əlaqə saxlayın.