Vegetativ sinir sistemi (VSS) bədənimizdə avtomatik olaraq baş verən prosesləri idarə edir. Bu sistem, ürək ritmi, qan təzyiqi, həzm və tənəffüs kimi həyati funksiyaların tənzimlənməsində əsas rol oynayır. Vegetativ sinir sistemi xəstəlikləri bu proseslərdə pozulmalara səbəb olaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.

Vegetativ sinir sistemi pozğunluqları adətən müxtəlif simptomlarla müşayiət olunur və bu simptomlar xəstəliyin təsir etdiyi orqan sistemindən asılı olaraq dəyişir:

• Qan Təzyiqi Dəyişiklikləri: Vegetativ sinir sistemi xəstəlikləri hipotoniya (aşağı təzyiq) və ya hipertoniya (yüksək təzyiq) kimi problemlərə səbəb ola bilər. Xəstələr tez-tez başgicəllənmə və zəiflik hissi ilə qarşılaşa bilərlər.
• Nəfəsalma Problemləri: Tənəffüs sistemindəki pozğunluqlar, nəfəs darlığı və ya hiperventilyasiya kimi vəziyyətlər vegetativ sinir sistemi ilə əlaqədar ola bilər.
• Həzm Problemləri: Həzm sisteminin funksiyasının pozulması, qəbizlik, diareya və ya həzm prosesində gecikmələrlə nəticələnə bilər.
• Temperatur Nəzarəti: Bəzi hallarda xəstələr bədən temperaturunu tənzimləməkdə çətinlik çəkə bilər, bu da tərləmə və ya üşümə kimi əlamətlərlə özünü göstərir.

Vegetativ sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsi əsasən simptomların yüngülləşdirilməsinə və vegetativ funksiyaların bərpasına yönəlir:

• Dərman Müalicəsi: Xüsusi dərmanlarla vegetativ sistemin pozulmuş funksiyalarını bərpa etmək mümkündür. Məsələn, qan təzyiqinin idarə edilməsi üçün antihipertenziv dərmanlar və ya mədə-bağırsaq funksiyasını yaxşılaşdıran dərmanlar təyin oluna bilər.
• Həyat Tərzi Dəyişiklikləri: Stressin idarə edilməsi, müntəzəm idman, sağlam qidalanma və kifayət qədər yuxu vegetativ sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
• Fiziki Reabilitasiya: Vegetativ funksiyaların tənzimlənməsi üçün fizioterapiya və stressi azaltmaq üçün relaksasiya texnikaları tətbiq oluna bilər.

Uşaqlarda sinir sistemi xəstəlikləri erkən diaqnoz və müalicə tələb edir, çünki bu xəstəliklər uşaqların inkişafına və öyrənmə bacarıqlarına ciddi təsir göstərə bilər. Erkən yaşlarda sinir sistemi problemləri motor bacarıqların, nitqin və ümumi kognitiv funksiyaların ləngiməsinə səbəb ola bilər.

• Motor İnkişaf Problemləri: Uşaqlarda əzələ tonusu ilə bağlı problemlər, hərəkətlərin koordinasiyası və tarazlıqda çətinliklər müşahidə oluna bilər. Bu problemlər serebral iflic və ya əzələ distrofiyası kimi xəstəliklərlə əlaqəli ola bilər.
• Koqnitiv və Nitq Pozğunluqları: Uşaqların öyrənmə çətinlikləri, nitq inkişafında gecikmələr və davranış problemləri mərkəzi sinir sistemi xəstəliklərinin əlaməti ola bilər. Bu hallarda erkən müdaxilə və xüsusi təhsil proqramları çox vacibdir.

Uşaqların sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsində pediatrik nevroloqlar tərəfindən aparılan müayinə və qiymətləndirmə çox əhəmiyyətlidir. Reabilitasiya proqramları, dərman müalicəsi və lazım gəldikdə cərrahi müdaxilələr bu müalicə prosesində tətbiq edilir.

Sinir sistemi xəstəliklərinin simptomları müxtəlif ola bilər və bu simptomlar xəstəliyin təsir etdiyi hissəyə görə dəyişir. Mərkəzi sinir sistemi xəstəliklərinin əsas əlamətləri aşağıdakılardır:

• Baş Ağrısı və Başgicəllənmə: Bu simptomlar mərkəzi sinir sistemi problemlərinin ən çox rast gəlinən əlamətləridir və migren, şişlər və ya infeksiyalarla əlaqədar ola bilər.
• Hərəkət Problemləri: Tremorlar, əzələ zəifliyi, koordinasiya pozğunluğu və paraliziya sinir sistemi xəstəliklərinin motor əlamətləridir.
• Görmə və Nitq Problemləri: Görmə pozğunluqları və ya nitqdə çətinliklər mərkəzi sinir sistemi xəstəliklərinin göstəricisi ola bilər və bu simptomlar çox vaxt beyin şişləri və ya damar problemləri ilə əlaqəlidir.
• Koqnitiv Funksiyaların Pozulması: Yaddaş itkisi, diqqət çatışmazlığı, konsentrasiya problemləri və huşun bulanıqlığı mərkəzi sinir sistemi xəstəliklərinin kognitiv əlamətləri ola bilər.

Vegetativ sinir sistemi xəstəliklərinin əlamətləri isə qan təzyiqi dəyişikliyi, həzm problemləri, tərləmə və ürək ritmində dəyişikliklərlə özünü göstərə bilər.

Sinir sistemi xəstəliklərinin diaqnozu dəqiq və ətraflı müayinələr tələb edir. Nevroloji müayinə xəstənin ümumi vəziyyətini qiymətləndirmək və əlamətləri müəyyən etmək üçün ilk addımdır. Bu müayinələrə aşağıdakılar daxildir:

• Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası (MRT): Beyin və onurğa beyni haqqında dəqiq təsvirlər əldə etmək üçün istifadə edilir. MRT şişləri, infeksiyaları, iltihabları və sinir toxumasının zədələnmələrini müəyyən etmək üçün çox faydalıdır.
• Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Beynin və onurğa beyninin quruluşunu qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. Xüsusilə travma və ya beyin qanaxmalarının diaqnozu üçün istifadə olunur.
• Elektroensefaloqrafiya (EEQ): Beyin fəaliyyətini ölçmək üçün istifadə edilir və epileptik tutmaların diaqnozunda vacib rol oynayır.
• Sinir Keçirmə Sürəti və Elektromioqrafiya (EMQ): Bu müayinələr sinir və əzələ funksiyalarını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir və periferik sinir sistemi xəstəliklərinin diaqnozunda kömək edir.

Dəqiq diaqnoz qoymaq üçün xəstənin əlamətləri diqqətlə qiymətləndirilməli və lazım gəldikdə əlavə müayinələr aparılmalıdır.

Sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsi fərqli üsullarla həyata keçirilir və bu müalicə üsulları xəstəliyin növündən və dərəcəsindən asılı olaraq dəyişir:

• Farmakoloji Müalicə: Sinir sistemi xəstəliklərinin əksəriyyəti dərmanlarla müalicə edilə bilər. Antikonvulsantlar, analjeziklər, antidepressantlar və digər dərmanlar xəstəliyin simptomlarını azaltmaq və ya aradan qaldırmaq üçün istifadə edilə bilər.
• Reabilitasiya Proqramları: Reabilitasiya proqramları xəstələrin motor funksiyalarını bərpa etmək, danışıq bacarıqlarını yaxşılaşdırmaq və ümumi funksional səviyyəsini artırmaq üçün tətbiq olunur. Bu proqramlar fiziki terapiya, iş terapiyası və danışıq terapiyasından ibarət ola bilər.
• Cərrahi Müdaxilələr: Şişlər, damar anomaliyaları və ya digər struktur problemlər üçün cərrahi müdaxilələr tələb oluna bilər. Bu müdaxilələr sinir toxumasına təzyiqi aradan qaldırmaq və ya xəstəliyin irəliləməsinin qarşısını almaq üçün həyata keçirilir.
• Psixoloji Dəstək: Sinir sistemi xəstəlikləri çox vaxt psixoloji təsirlərə səbəb olur və bu səbəbdən psixoloji dəstək xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün vacibdir. Psixoterapiya və dəstək qrupları xəstələrə emosional cəhətdən dəstək ola bilər.

Sinir sisteminin bərpası uzun müddət tələb edə bilər və bu prosesdə nevroloji reabilitasiya mühüm rol oynayır. Reabilitasiya proqramları vasitəsilə xəstələrin motor funksiyaları, danışıq bacarıqları və ümumi funksional səviyyəsi bərpa edilir.

• Fiziki Terapiya: Əzələ gücünün və hərəkət qabiliyyətinin bərpası üçün tətbiq edilir. Bu terapiya sinir sisteminin zədələnməsindən sonra xəstələrin hərəkət etmə qabiliyyətini artırmağa kömək edir.
• İş Terapiyası: Xəstələrin gündəlik fəaliyyətlərini yenidən qazana bilməsi üçün xüsusi məşqlər və təlimlərdən ibarətdir. Bu terapiya onların müstəqilliyini bərpa etməyə kömək edir.
• Danışıq Terapiyası: Nitq və udma problemləri olan xəstələr üçün danışıq terapiyası çox əhəmiyyətlidir. Bu terapiya xəstələrin kommunikasiya bacarıqlarını bərpa etməyə kömək edir.

Sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsi və bərpası çox vaxt çətin və vaxt tələb edən bir prosesdir. Lakin erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Sinir sistemi xəstəliklərinin əlamətlərini erkən mərhələdə tanımaq və vaxtında həkimə müraciət etmək bu prosesdə ən vacib addımlardan biridir.

Sinir sistemi xəstəlikləri mürəkkəb və müxtəlif simptomlarla müşayiət oluna bilər. Bu xəstəliklərin vaxtında diaqnozu və müalicəsi xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmaq və bərpa prosesini sürətləndirmək üçün çox vacibdir. Mərkəzi və vegetativ sinir sistemi xəstəlikləri, uşaqlarda sinir sistemi problemləri və onların müalicəsi haqqında geniş məlumat bu məqalədə təqdim olunmuşdur. Hər bir xəstəliyin müalicəsi fərdi yanaşma tələb edir və multidissiplinar müalicə yanaşması müsbət nəticələrin əldə edilməsində mühüm rol oynayır.

Əgər sinir sistemi xəstəlikləri ilə bağlı narahatlıqlarınız varsa, vaxt itirmədən bir nevroloqa müraciət etmək çox vacibdir. Müalicə və bərpa prosesi nə qədər erkən başlasa, nəticələr də bir o qədər müsbət olacaqdır.