Neyropatiyanın inkişafına müxtəlif amillər səbəb ola bilər. Bu səbəblərdən bəziləri irsi faktorlara bağlı olsa da, əksəriyyəti sonradan qazanılmış və ya çevrə faktorlarına bağlı olan səbəblərdir. Aşağıda neyropatiyanın əsas səbəbləri sadalanır:

1. Diabet

Diabet neyropatiyanın ən geniş yayılmış səbəblərindən biridir. Xüsusilə uzun müddət kontrol edilməyən yüksək qan şəkəri səviyyəsi periferik sinirlərə zərər verə bilər. Bu növ neyropatiya diabetik neyropatiya adlanır və xəstələrdə əllərdə və ayaqlarda uyuşma, zəiflik və ağrı kimi simptomlara səbəb olur. Diabetik neyropatiya zamanla irəliləyir və müalicə edilmədikdə daha ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən diabet xəstələri qan şəkəri səviyyələrini diqqətlə izləməli və həkim məsləhətləri əsasında qidalanma və həyat tərzində dəyişikliklər etməlidirlər.

2. Vitamin çatışmazlığı

B12, B6 və E kimi vitaminlərin çatışmazlığı sinir sistemi üçün çox zərərlidir. Xüsusilə B12 vitamini sinir sağlığı üçün vacibdir və onun çatışmazlığı neyropatiyanın inkişafına səbəb ola bilər. Bu vitaminlər sinir liflərinin qorunması və siqnalların düzgün ötürülməsi üçün zəruridir. Vitamin çatışmazlığı ilə bağlı neyropatiya müalicəsində ilk addım balanslı qidalanma və lazım gəldikdə vitamin əlavələrinin qəbuludur.

3. Alkoqolizm

Uzun müddət davam edən alkoqol istifadəsi sinir sisteminə ciddi ziyan vurur və alkoqolik neyropatiyaya səbəb olur. Alkoqol sinir liflərini zəiflədir və onların fəaliyyətini pozur. Alkoqolik neyropatiyada sinir zədələnməsi bədənin müxtəlif hissələrində uyuşma və zəiflik kimi simptomlarla ortaya çıxır. Bu növ neyropatiyanın müalicəsi zamanı alkoqol istifadəsinin dayandırılması çox vacibdir.

4. Sinir Zədələnməsi və Travma

Fiziki travmalar, qəza və ya cərrahi müdaxilələr nəticəsində sinirlərin zədələnməsi də neyropatiyaya səbəb ola bilər. Məsələn, qol və ya ayağın sınıqları sinir liflərini zədələyə bilər və bu da həmin nahiyədə nevroloji problemlərə səbəb olur. Travmadan sonra bərpa prosesində erkən müdaxilə sinir funksiyasının yenidən bərpası üçün çox vacibdir. Travma sonrası reabilitasiya tədbirləri sinir sağlığının bərpasına kömək edir və sinir zədələnməsinin nəticələrini minimuma endirir.

5. İnfeksiyalar və Autoimmun Xəstəliklər

Bəzi infeksiyalar və autoimmun xəstəliklər də sinir sisteminə təsir edərək neyropatiyanın inkişafına səbəb ola bilər. Məsələn, Laym xəstəliyi, Hepatit C, HİV və Guillain-Barre sindromu kimi xəstəliklər sinirlərə zərər verə bilər. Autoimmun xəstəliklərdə isə immun sistemi öz toxumalarını zədələyir ki, bu da sinir sisteminə zərər verir. Bu xəstəliklərin müalicəsi, adətən, immun sistemini tənzimləyən dərmanlarla aparılır və erkən diaqnoz bu cür problemlərin aradan qaldırılmasında çox vacibdir.

Neyropatiyanın simptomları sinirlərin zədələnmə dərəcəsinə və təsir edilən sinir növünə görə dəyişə bilər. Ümumiyyətlə, periferik neyropatiyada aşağıdakı simptomlar müşahidə oluna bilər:

1. Əllərdə və Ayaqlarda Uyuşma və Yanma Hissi

Neyropatiyanın ən yayılmış simptomlarından biri əllərdə və ayaqlarda uyuşma və yanma hissidir. Bu simptomlar, adətən, zədələnmiş sinir liflərinin düzgün işləməməsi nəticəsində meydana gəlir və xəstələrdə narahatlıq yarada bilər. Bu uyuşma və yanma bəzən güclü ağrı ilə müşayiət olunur və gündəlik fəaliyyətlərdə ciddi çətinliklər yaradır.

2. Sinir Ağrısı

Sinir ağrısı, yəni nevropatik ağrı, sinir zədələnməsi nəticəsində meydana gələn şiddətli ağrı hissidir. Bu ağrı, adətən, yanma, batma və ya iynə batırılması kimi hisslər şəklində olur və bəzən gecələr daha da şiddətlənir. Nevropatik ağrı xəstələrin yuxu rejimini pozur və həyat keyfiyyətini aşağı salır. Bu cür ağrılarla mübarizə aparmaq üçün müxtəlif dərmanlar və müalicə metodları istifadə olunur.

3. Zəiflik və Motor Funksiyaların Pozulması

Neyropatiya sinir liflərinin motor funksiyalarını da poza bilər. Bu, əzələlərdə zəiflik, hərəkət pozğunluğu və koordinasiya problemləri ilə müşahidə oluna bilər. Bu simptomlar xəstələrin gündəlik fəaliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdıra bilər. Xüsusilə ayaqlarda olan zəiflik xəstələrin yeriməsini çətinləşdirə və tarazlıq problemlərinə səbəb ola bilər.

4. Həssaslığın Artması və ya Azalması

Bəzi hallarda neyropatiya xəstələrdə həssaslığın artmasına (hiperalgeziya) və ya azalmasına (hipoesteziya) səbəb ola bilər. Bu, sinir siqnallarının düzgün ötürülməməsi nəticəsində ortaya çıxır və xəstələrin bədən hissiyyatında dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Xəstələr bəzən ən adi toxunuşları belə ağrı kimi qəbul edə bilər və ya əksinə, həssaslığı itirdikləri üçün yaralanmaları fərq etməyə bilərlər.

5. Reflekslərin Azalması

Sinir zədələnməsi reflekslərin zəifləməsinə və ya tamamilə itməsinə səbəb ola bilər. Reflekslər, sinir sisteminin düzgün işlədiyinin əlamətidir və onların azalması sinir sistemində problem olduğunu göstərir. Bu vəziyyət, xüsusilə periferik sinirlər zədələndikdə daha çox müşahidə olunur və həkim müayinəsi zamanı nəzərə alınır.

Neyropatiyanın diaqnostikası üçün həkim xəstənin şikayətlərini və klinik vəziyyətini dəyərləndirir. Həkim, sinir zədələnməsinin səbəbini və dərəcəsini müəyyən etmək üçün müxtəlif testlər təyin edə bilər. Aşağıda neyropatiyanın diaqnostikası üçün istifadə olunan əsas metodlar sadalanır:

1. Fiziki Müayinə

Həkim əvvəlcə xəstənin nevroloji vəziyyətini yoxlamaq üçün fiziki müayinə aparır. Bu müayinə zamanı reflekslər, əzələ gücü, həssaslıq və koordinasiya yoxlanılır. Həkim xəstənin simptomlarının yayılma xarakterini və şiddətini qiymətləndirir.

2. Elektroneyromiyoqrafiya (ENMG)

ENMG sinir və əzələ fəaliyyətini ölçmək üçün istifadə olunur. Bu test sinir impulslarının sürətini və əzələlərə olan təsirini ölçərək sinir zədələnməsinin dərəcəsini müəyyən etməyə kömək edir. ENMG sinir zədələnməsinin dəqiq lokalizasiyasını və növünü müəyyən etmək üçün əvəzolunmaz bir diaqnostik vasitədir.

3. Qan Analizləri

Qan analizləri vitamin çatışmazlığını, diabet və digər sistemik problemləri müəyyən etmək üçün aparılır. Bu analizlər sinir zədələnməsinin mümkün səbəblərini aşkar etməyə kömək edir. Qanda B12 vitamini, şəkər və tiroid hormonlarının səviyyəsi neyropatiyanın səbəblərini müəyyən etmək üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

4. Sinir Biopsiyası

Nadir hallarda həkim sinir biopsiyası təyin edə bilər. Bu, sinir toxumasının mikroskop altında araşdırılmasına imkan verir və bəzi nadir neyropatiya növlərini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Sinir biopsiyası sinir zədələnməsinin spesifik səbəblərini araşdırmağa kömək edir və daha dərin diaqnostik məlumatlar təqdim edir.

5. Sinir Ultrasəs Müayinəsi

Sinir ultrasəs müayinəsi sinirlərin quruluşunu və funksiyasını yoxlamaq üçün istifadə olunur. Bu müayinə sinirin qalınlaşmasını və ya sıxılmasını aşkar edə bilər və xüsusilə travmalar və ya sıxılmalarla əlaqədar problemləri müəyyən etmək üçün faydalıdır.

Neyropatiyanın müalicəsi sinir zədələnməsinin səbəbini aradan qaldırmaq və simptomları yüngülləşdirmək məqsədi daşıyır. Müalicə metodları fərqli ola bilər və xəstənin vəziyyətinə uyğun olaraq təyin edilir.

1. Dərman Müalicəsi

Neyropatiyanın simptomlarını yüngülləşdirmək üçün müxtəlif dərman preparatlarından istifadə olunur. Aşağıda ən çox istifadə olunan dərmanlar sadalanır:

• Ağrı kəsicilər: Əsasən nevropatik ağrını yüngülləşdirmək üçün istifadə olunur. Bunlara qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar (NSİƏD) və ya daha güclü ağrı kəsicilər daxildir.
• Antikonvulsantlar və antidepressantlar: Bu dərmanlar nevropatik ağrını azaltmağa kömək edir və sinir siqnallarını tənzimləyir. Xüsusilə gabapentin və pregabalin kimi dərmanlar nevropatik ağrının idarə olunmasında effektivdir.
• Vitamin əlavələri: Xüsusilə B qrup vitaminləri çatışmazlığı olan xəstələrdə vitamin əlavələri sinir sisteminin sağalmasına kömək edə bilər. B12, B6 və E vitaminlərinin əlavə qəbulu sinir zədələnməsinin bərpasında mühüm rol oynayır.

2. Fizioterapiya və Reabilitasiya

Fizioterapiya neyropatiyası olan xəstələr üçün çox faydalıdır. Bu müalicə əzələ gücünü artırmağa, hərəkət diapazonunu genişləndirməyə və koordinasiyanı yaxşılaşdırmağa kömək edir. Reabilitasiya məşqləri sinir zədələnməsinin yaratdığı hərəkət məhdudiyyətlərini aradan qaldırmaq üçün istifadə olunur. Fizioterapiya seansları bədənin müxtəlif hissələrindəki uyuşma və zəifliyi azaltmağa və xəstənin ümumi həyat keyfiyyətini artırmağa yönəlib.

3. Alternativ Müalicə Metodları

Bəzi hallarda alternativ müalicə metodları da neyropatiyanın simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər. Bunlara akupunktur, masaj terapiyası və bitki mənşəli preparatlar daxildir. Alternativ müalicələr əsas müalicə metodlarını tamamlayıcı şəkildə istifadə oluna bilər, lakin bu metodların effektivliyi fərqli ola bilər. Xüsusilə akupunktur sinir ağrılarını azaltmaq və sinir sisteminin fəaliyyətini dəstəkləmək üçün faydalıdır.

4. Sinir Blokları

Bəzi hallarda həkim nevropatik ağrını yüngülləşdirmək üçün sinir blokları təyin edə bilər. Bu metodda sinirə yerli anestezik və ya steroid inyeksiya olunur və ağrı siqnallarının ötürülməsi dayandırılır. Sinir blokları müvəqqəti olaraq ağrını yüngülləşdirir və xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Bu müalicə xüsusilə digər ağrı kəsici metodlar təsirli olmadıqda istifadə olunur.

5. Elektrostimulyasiya

Transkutan elektrik sinir stimulyasiyası (TENS) cihazları sinir zədələnməsi nəticəsində yaranan ağrıları yüngülləşdirmək üçün istifadə olunur. Elektrostimulyasiya sinir siqnallarını dəyişdirərək ağrının ötürülməsini azaldır və xəstələrdə rahatlama təmin edir. Bu metod ağrının idarə edilməsində əlavə bir vasitə kimi istifadə edilə bilər.

Neyropatiyanın inkişafının qarşısını almaq üçün müəyyən profilaktik tədbirlər görülə bilər. Aşağıda neyropatiyanın qarşısının alınması üçün faydalı ola biləcək bəzi tövsiyələr verilmişdir:

1. Qan Şəkərinin Kontrol Edilməsi

Diabetik neyropatiyanın qarşısını almaq üçün qan şəkərinin səviyyəsinin normal hədlər daxilində saxlanması vacibdir. Diabet xəstələri qidalanmaya diqqət etməli, müntəzəm olaraq qan şəkəri səviyyəsini yoxlamalı və həkim məsləhətlərinə əməl etməlidirlər. Sağlam həyat tərzi və düzgün qidalanma diabetin idarə edilməsində və neyropatiyanın qarşısının alınmasında əsas rol oynayır.

2. Sağlam Qidalanma

Sinir sağlamlığı üçün zəruri olan vitamin və minerallarla zəngin qidalar qəbul edilməlidir. Xüsusilə B qrup vitaminləri və E vitamini sinir sistemini qorumaq üçün çox əhəmiyyətlidir. Balıq, qoz-fındıq, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər və süd məhsulları bu baxımdan faydalıdır. Antioksidantlarla zəngin qidalar sinir zədələnməsinin qarşısını almağa və mövcud zədələnmələrin bərpasına kömək edir.

3. Alkoqol və Siqaretdən Uzaq Durmaq

Uzun müddət alkoqol və siqaret istifadəsi sinir sisteminə ciddi zərər verə bilər. Neyropatiya riskini azaltmaq üçün bu zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq tövsiyə olunur. Alkoqol və siqaret sinir toxumalarına zərər verərək onların funksiyasını pozur və bərpa prosesini ləngidir.

4. Müntəzəm İdman

Fiziki aktivlik sinir sisteminin sağlamlığı üçün vacibdir. Müntəzəm idman sinirlərin qan təchizatını yaxşılaşdırır və onların sağlam fəaliyyətini dəstəkləyir. Yüngül aerobik məşqlər və gəzinti sinir sağlamlığı üçün faydalıdır. Həmçinin yoga və pilates kimi məşqlər də sinir sistemi üçün faydalı ola bilər, çünki bu məşqlər stressi azaldır və bədənin ümumi vəziyyətini yaxşılaşdırır.

5. Stressin İdarə Edilməsi

Stress sinir sistemi üzərində mənfi təsir göstərə bilər və neyropatiyanın simptomlarını ağırlaşdıra bilər. Stressin idarə edilməsi üçün meditasiya, nəfəs məşqləri və rahatlama texnikalarından istifadə olunması məsləhətdir. Stressin azaldılması sinir zədələnməsinin qarşısını almaqla yanaşı, mövcud simptomların da yüngülləşməsinə kömək edir.

Neyropatiya sinir zədələnməsi nəticəsində ortaya çıxan ciddi bir sağlamlıq problemidir və müxtəlif səbəblərə bağlı olaraq meydana gələ bilər. Neyropatiyanın simptomları xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər, buna görə də vaxtında diaqnoz və müalicə çox vacibdir. Diabetin kontrolu, sağlam qidalanma, alkoqol və siqaretdən uzaq durmaq kimi profilaktik tədbirlər neyropatiya riskini azaltmağa kömək edə bilər. Neyropatiyanın müalicəsi fərdi yanaşma tələb edir və simptomların yüngülləşdirilməsi üçün müxtəlif metodlar tətbiq olunur.

Əgər sizdə uyuşma, yanma və ya digər nevroloji simptomlar varsa, mütləq bir nevroloq həkimə müraciət edin. Vaxtında qoyulan diaqnoz və uyğun müalicə həyat keyfiyyətinizi yaxşılaşdıra bilər. Neyropatiya müalicəsi zamanı həkiminizlə sıx əməkdaşlıq etmək və təyin olunan müalicə planına riayət etmək çox əhəmiyyətlidir.