Serebral iflicin yaranma səbəbləri çox müxtəlifdir və adətən bəzi risk faktorlarının birləşməsi nəticəsində ortaya çıxır. Serebral iflicin səbəblərini prenatal (doğumdan əvvəl), perinatal (doğum zamanı) və postnatal (doğumdan sonra) olaraq üç əsas kateqoriyaya bölmək olar.

• Ana bətnində olan problemlər: Döl ana bətnində olarkən beynin normal şəkildə inkişaf etməməsi, çox vaxt serebral iflicin səbəbi olur. Ana bətnində infeksiyalar, qan təzyiqi problemi, ya da oksigen çatışmazlığı beynin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, intrauterin infeksiyalar (toxoplasma, rubella, sitomeqalovirus və herpes simplex) dölün beyin inkişafını zədələyə bilər.
• Doğum zamanı meydana gələn problemlər: Doğum vaxtında ya da doğumdan qısa müddət sonra beynin oksigensiz qalması serebral iflicin yaranmasına səbəb ola bilər. Məsələn, doğum vaxtında körpənin boynuna göbək ciyəsinin dolanması oksigen çatışmazlığına yol aça bilər. Asfiksiya adlanan bu vəziyyət körpənin beyninin oksigensiz qalmasına və nəticədə serebral iflicin yaranmasına səbəb ola bilər.
• Erkən doğum: Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar serebral iflic riski altındadır. Erkən doğumla doğulan körpələrdə beynin tam inkişaf etməməsi və ya qan dövranı problemləri zədəyə səbəb ola bilər. Prematur körpələr daha az inkişaf etmiş qan damarlarına malik olduqları üçün beyin qanaması riski ilə üzləşirlər ki, bu da serebral iflicin yaranmasına səbəb ola bilər.
• Postnatal səbəblər: Doğumdan sonra baş verən bəzi hadisələr də serebral iflicə səbəb ola bilər. Məsələn, ağır baş travmaları, meningit, ensefalit kimi infeksiyalar və ya ağır sarılıq (hiperbilirubinemiya) serebral iflicin yaranmasına səbəb ola bilər.

• Ana sağlamlığı: Ananın hamiləlik dövründə sağlamlıq vəziyyəti serebral iflic riski ilə əlaqəlidir. Hamiləlik zamanı şəkərli diabet, yüksək qan təzyiqi və ya infeksiyalar kimi problemlər varsa, dölün serebral iflic riski artır.
• Çoxdöllü hamiləlik: İki və ya daha çox körpə gözləyən anaların körpələrində serebral iflic riski daha yüksəkdir.
• Körpənin çəkisi: Doğumda çox az çəkili (və ya çox ağır çəkili) körpələrin serebral iflic riski artır.

Serebral iflicin əlamətləri çox müxtəlif ola bilər və bu əlamətlər uşaqdan uşağa fərqlənir. Ailələrin serebral iflicin ilk əlamətlərini erkən mərhələdə tanıması çox önəmlidir. Əlamətlərə bunlar daxildir:

• Hərəkət problemi: Uşaq hərəkətlərdə tənbəllik göstərə bilər, ya da bəzən hərəkətlər olduqca qeyri-iradi olur. Əksər hallarda sərtlik ya da qeyri-normal hərəkətlər gözə çarpır.
• Tarazlıq və koordinasiya problemi: Uşaq ayaqda durmaqda, yeriməkdə, ya da sadə bir obyektə əl uzatmaqda çətinlik çəkə bilər. Ataksiya olaraq bilinən bu vəziyyət uşaqda qeyri-stabil və silkələnən hərəkətlərə səbəb olur.
• Nitq və dil problemləri: Bəzi hallarda serebral iflicli uşaqlar nitq problemləri yaşayırlar. Bu, onların öz fikirlərini ifadə etməsini çətinləşdirir. Dizartriya adlanan bu vəziyyət uşağın danışıq qabiliyyətinə mane olur və ünsiyyəti çətinləşdirir.
• Yemək və udma çətinlikləri: Serebral iflicli uşaqlarda disfagiya olaraq bilinən udma problemləri də ola bilər. Bu, uşağın yemək yeməsini və qidalanmasını çətinləşdirir.
• İnkişafda gecikmə: Uşaq oturmaq, yerimək, danışmaq kimi əsas inkişaf mərhələlərinə çatmaqda gecikə bilər.

Serebral iflicin erkən diaqnozu uşaq və ailəsi üçün olduqca vacibdir. Erkən diaqnoz daha səmərəli müalicə və reabilitasiya imkanları yarada bilər. Uşaqda serebral iflicə aid əlamətlər görüldüyü halda, nevroloq tərəfindən klinik müdaxilə və məsləhət alınmalıdır. Diaqnoz qoya biləcək bəzi təhlillər bunlardır:

• Beyin MRT: Beyin maqnit rezonans tomoqrafiyası serebral iflicin olub-olmadığını və beynin hansı hissələrinin zədələndiyini müəyyən etmək üçün vacibdir.
• Beyin Ultrasonu: Xüsusən erkən doğulan körpələrdə beynin ultrasəs müayinəsi önəmlidir.
• Kompyuter Tomoqrafiyası (KT): Beyində hər hansı struktur dəyişiklikləri müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.
• Elektroensefaloqrafiya (EEQ): Serebral iflici olan uşaqlarda bəzən epileptik tutmalar da olur. EEQ, beyində elektrik fəaliyyətini ölçərək bu tutmaları aşkar etməyə kömək edir.

Serebral iflicin müalicəsi uzunmüddətli və mərhələli bir prosesdir. Bu müalicə prosesinin məqsədi uşaqda olan hərəkət və ya nitq problemlərini aradan qaldırmaq və ya minimal hala salmaq, uşaq və ailənin gündəlik funksiyalarını asanlaşdırmaqdan ibarətdir. Müalicə və reabilitasiya fərdi olaraq hər bir uşağın vəziyyətinə görə tənzimlənməlidir. Əsas müalicə metodları bunlardır:

• Fizioterapiya: Fizioterapiya serebral iflicli uşaqlar üçün əsas müalicə metodlarından biridir. Bu terapiya vasitəsi ilə uşaqlara hərəkət bacarıqları aşılanır və əzələlər sərtləşir. Fizioterapiyanın məqsədi uşağın sərbəst hərəkət etməsini təmin etməkdir.
• Nitq Terapiyası: Nitq terapiyası serebral iflicli uşaqların dil və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirməkdə önəmlidir. Bu müalicə metodu, uşaqların özlərini daha rahat ifadə etmələrinə yardım edir. Nitq terapiyası, uşağın danışıq əzələlərini gücləndirməklə yanaşı, alternativ ünsiyyət yollarını da öyrədə bilər.
• Ergoterapiya: Ergoterapiya uşaqlara gündəlik funksiya və iş bacarıqlarını aşılamaq üçün köməklik edir. Bu, uşaqda hərəkətə aid zəiflikləri aradan qaldırmaq üçün lazımdır. Ergoterapiya vasitəsilə uşaqların yemək yemək, geyinmək və yazı yazmaq kimi gündəlik fəaliyyətləri yerinə yetirməsi asanlaşdırılır.
• Medikamentoz Müalicə: Bəzi hallarda, serebral iflicin əlamətlərini azaltmaq üçün dərman müalicəsi də istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar əzələ spazmlarını azaltmaq və ağrını yüngülləşdirmək məqsədi ilə təyin olunur. Baclofen və Botulinum toksini kimi dərmanlar əzələ sərtliyini azaltmaq üçün istifadə edilir.
• Cərrahi Müdaxilə: Ciddi hallarda, əzələlərdə və ya oynaqda deformasiya yaranarsa, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Bu müdaxilə, uşağın hərəkət qabiliyyətini artırmaq və ağrıları azaltmaq məqsədi daşıyır. Selektiv dorsal rizotomiya adlanan əməliyyat da əzələ spazmlarını azaltmaq üçün tətbiq edilə bilər.

Serebral iflicin erkən mərhələdə müalicəsi və müdaxiləsi uşaq üçün çox vacibdir. Uşaqlarda serebral iflicin erkən tanınması, bu pozğunluğun təsirlərini azalda və xüsusilə hərəkət və dil problemlərinin ən az təsir etməsinə imkan yarada bilər. Əks halda, vaxtında diaqnoz qoyulmayan və müdaxilə olunmayan serebral iflic, uşaq üçün böyük maneələr yaratmağa davam edəcəkdir.

Erkən müdaxilə uşaqlara lazımi bacarıqları qazandırmağı və daha az məhdudiyyətlərlə gündəlik həyatı davam etdirməyə yardım edir. Bununla yanaşı, valideynlərə lazımi təlimlər verərək, uşaqlarına mənfi təsirlərə qarşı lazımi yardımı necə edə biləcəkləri öyrədilməlidir. Valideynlərin düzgün məlumatlandırılması və onlara dəstək verilməsi, uşağın inkişafı üçün mühüm rol oynayır.

Erkən müdaxilə proqramları, fizioterapiya, nitq terapiyası və xüsusi təhsil dəstəyi ilə uşağın sosial və emosional inkişafını da dəstəkləyir. Bu müdaxilələr uşağın özünə inamını artırmağa və cəmiyyətə daha yaxşı inteqrasiya olmasına şərait yaradır.

Serebral iflicin müdaxiləsi uzun və mərhələli bir yol olduğu üçün valideynlər və ailə üzvləri özlərini bu mərhələyə hazırlamalıdırlar. Valideynlərə lazım olan yardımı, həm səbərli olmaq, həm də uşaqların ehtiyaclarını qarşılamaq üzrə öyrənməkdən ibarətdir. Reabilitasiya mərkəzləri və nevroloji mütəxəssislərlə bir yerdə çalışmaq, uşaq üçün mümkün olan ən yüksək keyfiyyətlə həyat şəraiti yaradılmasına yardımcı ola bilər.

Valideynlərin, ailə üzvlərinin və cəmiyyətin dəstəyi, serebral iflicli uşaqların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir. Serebral iflicin tam müalicəsi olmasa da, erkən müdaxilə, reabilitasiya və uyğun dəstək sistemi ilə bu xəstəliyin təsirlərini azaltmaq və uşaqları normal həyata qismən də olsa daxil etmək mümkün ola bilər. Bununla bağlı olaraq valideynlərin dəstəyi, motivasiyası və lazım olan təlimlərə əməl etməsi çox vacibdir.

Serebral iflicli uşaqların cəmiyyətə inteqrasiyası da çox önəmlidir. Bu uşaqların təhsil hüququnun təmin edilməsi, sosial fəaliyyətlərə qatılmalarına şərait yaradılması onların özünə inamını artırır və cəmiyyətə faydalı fərd kimi formalaşmalarına kömək edir. Xüsusi təhsil proqramları və dəstək xidmətləri vasitəsilə serebral iflicli uşaqların təhsilinə və sosial inkişafına töhfə vermək mümkündür.

Serebral iflicli uşaqların inteqrasiyası üçün inklüziv təhsil böyük əhəmiyyət kəsb edir. İnklüziv təhsil, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların sağlam uşaqlarla birlikdə təhsil almasını nəzərdə tutur. Bu yanaşma serebral iflicli uşaqlara həm akademik biliklər, həm də sosial bacarıqlar qazandırır.

Valideynlər serebral iflicli uşaqlarına dəstək olmaq üçün aşağıdakı addımları ata bilərlər:

• Məlumatlı olmaq: Xəstəlik haqqında daha çox məlumat əldə etmək və müalicə prosesini başa düşmək vacibdir. Serebral iflicin səbəbləri, simptomları və müalicə yolları haqqında məlumatlı olmaq, valideynlərin uşaqlarına daha yaxşı dəstək verməsinə kömək edir.
• Mütəxəssislərlə əməkdaşlıq: Nevroloq, fizioterapevt, nitq terapevti və digər mütəxəssislərlə sıx əməkdaşlıq etmək müalicənin səmərəliliyini artırır. Müxtəlif mütəxəssislərlə əməkdaşlıq, uşağın fərdi ehtiyaclarına uyğun olaraq müalicə planının hazırlanmasına imkan verir.
• Sosial dəstək qruplarına qoşulmaq: Digər valideynlərlə təcrübə mübadiləsi etmək, emosional dəstək almağa kömək edir. Sosial dəstək qrupları valideynlərin özlərini tənha hiss etməməsinə və digər valideynlərin təcrübələrindən yararlanmasına şərait yaradır.
• Müsbət düşünmək və səbirli olmaq: Müalicə prosesi uzun və çətin ola bilər, lakin müsbət düşüncə və səbirlə uşağın inkişafını dəstəkləmək vacibdir. Valideynlərin səbirli olması, uşaqlarına göstərdikləri qayğı və dəstəyin təsirini artırır.
• Uşağın müvəffəqiyyətlərini qeyd etmək: Uşağın kiçik də olsa hər bir nailiyyətini qeyd etmək və onu təşviq etmək çox vacibdir. Bu, uşağın özünə inamını artırır və gələcəkdə daha böyük nailiyyətlər əldə etməsinə stimul verir.

Serebral iflic uşaqlar üçün ciddi çətinliklər yaratsa da, erkən diaqnoz, uyğun müalicə və reabilitasiya tədbirləri ilə bu çətinlikləri azaltmaq mümkündür. Valideynlərin və cəmiyyətin dəstəyi ilə serebral iflicli uşaqların həyat keyfiyyətini artırmaq və onları cəmiyyətə inteqrasiya etmək əsas hədəfdir. Bu prosesdə valideynlərin məlumatlı olması, mütəxəssislərlə əməkdaşlıq etməsi və uşaqlarına sevgi və dəstəklə yanaşması çox vacibdir.

Serebral iflicli uşaqların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və onların cəmiyyətə inteqrasiyası üçün hər birimizin rolu var. Bu uşaqlara və onların ailələrinə dəstək vermək, onların həyatını daha rahat və mənalı etmək üçün vacibdir. Cəmiyyətin serebral iflic və digər xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara qarşı daha həssas və məlumatlı olması, onların hüquqlarını qorumağa və onlara bərabər imkanlar yaratmağa kömək edəcəkdir.