Nevroz: Əlamətləri, Yaranma Səbəbləri və Müalicə Yolları
Nevroz, yaxud nevrotik pozuntu, çox vaxt orqanik bir patologiya olmadan müəyyən əlamətlərlə özünü büruzə verən psixoloji bir narahatlıq olaraq xarakterizə edilir. Bu patalogiya çox vaxt insanın gündəlik həyatına mənfi təsir edir və fərddə funksional çətinliklər yarada bilir. Bu yazıda nevrozun əlamətləri, yaranma səbəbləri və müalicə yolları haqda məlumatları, nevroloq həkim olaraq geniş və ətraflı şəkildə təqdim edəcəyəm ki, bu problemi yaşayan insanlar məlumatlı olub zamanında düzgün kömək ala bilsinlər.
Nevroz Nədir?
Nevroz, insanların emosional və davranış formalarında müəyyən funksional pozulmalara yol açan psixoloji bir narahatlıq formasıdır. Beyində serotonin (“xoşbəxtlik hormonu”) səviyyəsinin dəyişməsi, çox vaxt bu patologiyanın ortaya çıxmasına səbəb olur. Serotonin səviyyəsinin azalması, əhval-ruhiyyə dəyişikliyi, həyəcan, təşviş və bəzi hallarda depressiyaya yol açır. Bu vəziyyət nevrotik pozuntuları daha ağır və sübutlarla təsdiqlənmiş bir problemə çevirir.
Nevroz bir çox formada ortaya çıxa bilir və bu formaların hər biri özünün spesifik əlamətləri və səbəbləri ilə xarakterizə edilir. Hər yaş qrupunda görülə bilər, lakin daha çox yetkinlik dövründə və orta yaşlarda rast gəlinir.
Nevrozun Yaranma Səbəbləri
Nevrozun yaranmasında fərqli faktorlar rol oynayır və bu faktorlar adətən psixoloji, bioloji, sosial və genetik səbəblərə bölünür.
Psixoloji Səbəblər
Nevrozun yaranmasına səbəb olan ən vacib amillərdən biri emosional travmalardır. Uşaqlıq dövründə və ya yetkinlikdə yaşanmış travmalar, ailədaxili münaqişələr, münasibətlərdəki problemlər nevrozun əsas psixoloji səbəbləri arasındadır. Bu növ travmalar uzunmüddətli təsir göstərərək fərdin həyat keyfiyyətini azalda bilər.
Bioloji Səbəblər
Beyindəki kimyəvi balansın pozulması nevrozun yaranmasında əsas amillərdən biridir. Xüsusilə serotonin və dopamin kimi neyrotransmitterlərin səviyyəsinin aşağı düşməsi, insanın emosional durumunu mənfi yöndə təsir edir və nevroz əlamətlərinin ortaya çıxmasına səbəb olur. Bu bioloji faktorlar tibb tərəfindən elmi olaraq təsdiqlənmişdir və nevrozun bioloji təməlini təşkil edir.
Sosial Səbəblər
Sosial faktorlar, məsələn, işsizlik, maddi çətinliklər və ya sosial təcrid kimi problemlər nevrozun yaranmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə davamlı olaraq yaşanan maddi sıxıntılar və ya iş həyatında uğursuzluqlar insanların psixoloji sağlamlığını mənfi təsir edir. Ailə münasibətlərindəki problemlər də sosial faktor kimi nevrozun yaranmasına səbəb ola bilər.
Genetik Səbəblər
Genetik faktorlar da nevrozun yaranmasında böyük rol oynayır. Ailə üzvlərindən birində nevroz varsa, fərdin də bu pozuntunun yaranmasına meylli olması mümkündür. Genetik meyilliklə yanaşı, ailədaxili mühitin təsiri də bu vəziyyəti daha da gücləndirə bilər.
Nevrozun Formları
Nevrozun müxtəlif növləri mövcuddur və hər bir növ özünəməxsus simptomlar və müalicə tələb edir. Nevrozun əsas formalarına aşağıdakılar daxildir:
Həyəcan Nevrozu (Anksiyete Nevrozu)
Həyəcan nevrozu, həyəcan və qorxu hissi ilə müşayiət olunur. Pasiyent tez-tez səbəbsiz yerə narahatlıq hissi keçirir, ürək döyüntülərinin artması və tər basma kimi simptomlarla qarşılaşır. Bu vəziyyət şəxsin gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirməsini çətinləşdirir və onun sosial həyatını məhdudlaşdırır.
Obsessiv-Kompulsiv Nevrozu (OKP)
OKP dəfələrlə edilən hərəkətlər və beynin içində təkrarlanan, narahatedici fikirlər (obsesiyalar) ilə xarakterizə olunur. Məsələn, pasiyent evdən çıxandan sonra qazın açıq qalmasından qorxaraq bir neçə dəfə geri qayıda bilər. Bu vəziyyət şəxsin funksional həyatına mənfi təsir edir və onun gündəlik fəaliyyətlərini əngəlləyir.
Somatik Nevrozu
Bu nevroz növü bədəndə hiss edilən fiziki simptomlarla müşayiət olunur. Başağrısı, ürəkbulanma, əzələ ağrıları və həzm problemləri kimi somatik simptomlar nevrozun bu növündə geniş şəkildə müşahidə olunur. Somatik nevrozu olan insanlar əksər hallarda orqanik bir problem olmadığını bilsələr də, fiziki simptomların şiddətindən əziyyət çəkirlər.
Fobiyalar
Müəyyən obyektlərə və ya vəziyyətlərə qarşı yaranan irrasional qorxular fobiyalar şəklində meydana çıxır. Bu nevroz növü insanın gündəlik həyatında ciddi məhdudiyyətlər yarada bilər. Məsələn, pasiyent ictimai nəqliyyatda və ya qapalı məkanlarda olmaqdan qorxa bilər, bu isə onun həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə azaldır.
Postravmatik Stress Pozuntusu (PTSP)
Ağır travmatik yaşantılardan sonra ortaya çıxan nevroz simptomlarıdır. PTSP-nin əsas əlamətləri arasında keçmişdə yaşanmış travmatik hadisələrin təkrarlanması, kəskin qorxu hissi və təşviş yer alır. Bu pozuntu insanların sosial həyatını və emosional sağlamlığını ciddi şəkildə təsir edir.
Nevrozun Əlamətləri
Nevrozun simptomları olduqca müxtəlifdir və hər bir pasiyentdə fərqli əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Nevrozun ən geniş yayılmış əlamətləri aşağıdakılardır:
Emosional Əlamətlər
Həyəcan, təşviş, ümüdsüzlük, qorxu və ya narahatlıq kimi emosional əlamətlər nevrozun əsas göstəriciləridir. Pasiyentlər çox vaxt səbəbsiz yerə qorxu və narahatlıq hiss edirlər. Bu hisslər gündəlik fəaliyyətləri yerinə yetirməyə mane olur və şəxsin həyat keyfiyyətini azaldır.
Fiziki Əlamətlər
Fiziki əlamətlər arasında ürək döyüntülərinin artması, tər basma, əzələ ağrıları, yuxusuzluq və həzm problemləri yer alır. Nevroz bədəndə müxtəlif orqanların funksiyalarına təsir göstərə bilər və fiziki sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Davranış Pozuntuları
Nevroz davranış pozuntuları ilə də müşayiət oluna bilər. Məsələn, pasiyentlərdə obsesiv-kompulsiv davranışlar, patoloji səliqəlilik, fobiyalar və ya sosial təcrid halları müşahidə oluna bilər. Bu davranış pozuntuları pasiyentin sosial münasibətlərini və həyat keyfiyyətini mənfi təsir edir.
Yuxu Pozulmaları
Nevroz yuxu problemlərinə də səbəb ola bilər. Pasiyentlər tez-tez yuxuya getməkdə çətinlik çəkir və ya yuxudan sonra özlərini dincəlmiş hiss etmirlər. Yuxusuzluq və yuxunun keyfiyyətsiz olması nevrozun əsas simptomlarından biridir və bu da şəxsin gündəlik fəaliyyətlərinə mənfi təsir göstərir.
Nevrozun Diaqnostikası
Nevrozun diaqnostikası adətən ətraflı anamnez toplamaq və pasiyentin şikayətlərini dinləmək əsasında həyata keçirilir. Psixoloji vəziyyətin qiymətləndirilməsi üçün müəyyən psixometrik testlərdən də istifadə oluna bilər. Bəzi hallarda nevrozun yaranma səbəblərini müəyyənləşdirmək üçün qan analizləri və ya digər laborator müayinələr də aparıla bilər. Lakin əksər hallarda bu patalogiyanın diaqnozu üçün ətraflı müsahibə kifayət edir.
Nevrozun Müalicəsi
Nevrozun müalicəsi hər bir pasiyentin fərdi xüsusiyyətlərinə və xəstəliyin şiddətinə uyğun olaraq planlaşdırılır. Müalicə zamanı pasiyentin yaşı, yanaşı xəstəlikləri, çəkisi və digər amillər nəzərə alınır. Nevrozun müalicəsi üçün əsasən iki yanaşma tətbiq olunur: psixoterapiya və dərman müalicəsi.
Psixoterapiya
Psixoterapiya nevrozun müalicəsində ən vacib üsullardan biridir. Koqnitiv-davranışçı terapiya (CBT) nevrozun müxtəlif formalarının müalicəsində geniş istifadə olunur. Bu terapiya metodunda pasiyentlər öz neqativ düşüncə və davranışlarını dəyişdirmək üçün psixoloqla işləyirlər. Psixoterapiya pasiyentə həyəcan və təşvişin öhdəsindən gəlməyi öyrədir və onların funksional həyatını bərpa edir.
Dərman Müalicəsi
Bəzi hallarda dərmanlar da müalicə prosesində istifadə olunur. Antidepresanlar, anksiyolitiklər və ya digər sakitləşdirici dərmanlar pasiyentin emosional vəziyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edir. Dərman müalicəsi adətən psixoterapiya ilə birlikdə tətbiq olunur və bu zaman daha yaxşı nəticələr əldə olunur.
Sakitləşdirici Texnikalar
Meditasiya, nəfəs alma texnikaları və fiziki məşqlər nevrozun müalicəsində dəstəkçi üsullar kimi istifadə olunur. Bu texnikalar pasiyentin rahatlamasına və emosional vəziyyətinin yaxşılaşmasına kömək edir.
Nevrozun Profilaktikası
Nevrozun profilaktikası üçün stressin idarə edilməsi və sağlam həyat tərzinin təmin edilməsi vacibdir. Aşağıda nevrozun qarşısını almaq üçün bəzi tövsiyələr verilmişdir:
Stressin İdarə Edilməsi
Stress nevrozun əsas səbəblərindən biridir. Ona görə də stressin idarə edilməsi üçün meditasiya, yoga və ya nəfəs alma texnikalarından istifadə etmək tövsiyə olunur. Bu texnikalar emosional vəziyyəti yaxşılaşdırmağa və stressin mənfi təsirlərindən qaçmağa kömək edir.
Düzgün Yuxu Rejimi
Yuxu rejiminin düzgün təmin edilməsi psixi sağlamlıq üçün çox önəmlidir. Gündəlik kifayət qədər yatmaq və yuxunun keyfiyyətinə diqqət yetirmək nevrozun yaranmasının qarşısını ala bilər.
Fiziki Aktivlik
Fiziki aktivlik, xüsusilə də təmiz havada yerimək və ya qaçış, bədənin və beynin sağlamlığını dəstəkləyir. İdman nevrozun simptomlarını yüngülləşdirir və emosional vəziyyəti yaxşılaşdırır.
Sağlam Əlaqələr
Ailə və dostlarla sağlam münasibətlər saxlamaq da nevrozun profilaktikasında əhəmiyyətlidir. Sosial dəstək şəbəkəsinin olması insanın emosional dayanıqlığını artırır və psixoloji problemlərin yaranmasının qarşısını alır.
Uşaqlarda Nevrozun Qarşısının Alınması
Uşaqlarda nevrozun qarşısını almaq üçün ailə daxilində mehriban və rahat bir atmosferin yaradılması vacibdir. Uşaqların sağlam emosional inkişafı üçün valideynlərin diqqəti və dəstəyi olduqca önəmlidir. Stressli vəziyyətlərdən qorunmaq, uşaqlara öz duyğularını ifadə etmək üçün sərbəstlik vermək və onlarla açıq ünsiyyət qurmaq nevrozun qarşısını almağa kömək edə bilər.
Nəticə
Nevroz, insan həyatına ciddi təsir edən və emosional, fiziki və davranış pozuntularına səbəb olan bir psixoloji narahatlıqdır. Onun yaranmasında psixoloji, bioloji, sosial və genetik faktorlar rol oynayır. Müalicə prosesində psixoterapiya və dərman müalicəsi kimi üsullar tətbiq olunur. Bununla yanaşı, nevrozun profilaktikası üçün stressin idarə edilməsi, düzgün yuxu rejimi və sağlam sosial münasibətlərin qorunması vacibdir. Nevrozla yaşamağa məhkum deyilsiniz. Müalicə ilə bu problemlərin öhdəsindən gəlmək və daha keyfiyyətli bir həyat yaşamaq mümkündür. Vaxtında mütəxəssisə müraciət etməklə, bu psixoloji narahatlığın öhdəsindən gəlmək və sağlam bir həyat sürmək mümkündür.